Spółdzielnie spożywców były jednymi z pierwszych nowoczesnych instytucji publicznych na wsi – małe sklepiki należące do wszystkich członków i znajdujące się często w centrum wsi, stawały się miejscem codziennych spotkań i dysput. W okresie zaborów były często bezpiecznym i dogodnym miejscem do zebrań o charakterze niepodległościowym, a w czasie okupacji – lokalną ostoją konspiracji.
W artykule Aleksandry Bilewicz Wiejska spółdzielczość spożywców 1900−1939. Zapomniana karta z dziejów samoorganizacji wsi polskiej, który został opublikowany w magazynie Wieś i Rolnictwo [nr 4 (185)/2019], można przeczytać, że w latach trzydziestych XX wieku rolnicy stanowili 43% wszystkich członków związkowej spółdzielczości spożywców w Polsce. W drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku do spółdzielni spożywców należało 120 tysięcy rolników, zrzeszonych w aż 1340 (!) kooperatywach. Spółdzielnie były więc bardzo popularną formą działalności, a gwałtowny wzrost ich liczebności był częściowo rezultatem kryzysu, który szczególnie mocno uderzył w wieś, powodując spadki wartości produktów rolnych.
Po prawej: pierwsza strona sprawozdania Spółdzielni Spożywców “SNOP” w Smołowej za 1937 rok. Na dokumencie znajduje się m.in. data i miejsce rejestracji grupy, teren jej działalności oraz wysokość udziałów. Źródło: Archiwum Akt Nowych, Spółdzielnia Spożywców „Snop” w Smołowej /Smołowa/ – (woj. Wołyńskie, pow. Włodzimierz), sygn. 2/213/0/9/17189.
Zgodnie z treścią statutu, celem powstania Spółdzielni było zaspokajanie wspólnymi siłami materialnych i kulturalnych potrzeb swoich członków oraz dążenie do zorganizowania produkcji i wymiany w myśl interesów spożywców.
Najprościej mówiąc było więc to po prostu zrzeszenie rolników, ułatwiające im sprzedawanie i kupowanie konkretnych towarów, a także obracanie własnym kapitałem. Jak wynika z archiwalnych dokumentów, “SNOP” prowadził w Smołowej własny sklep oraz świetlicę, wspierał też swoich członków w handlu tym, co udało im się wspólnie “wyprodukować”.
Fragment mapy okolic Włodzimierza Wołyńskiego z 1939 roku, z oznaczeniem Smołowej. Źródło: http://igrek.amzp.pl/details.php?id=11800416.
Po lewej: Walenty Winiarz, ur. 12.02.1897 r. w Smołowej, zm. 25.09.1976 r. w Cześnikach, pod Zamościem. Od 1936 roku skarbnik Spółdzielni Spożywców “SNOP”, a od 20 marca 1938 roku Prezes jej Rady Nadzorczej.
Pradziadek Walenty Winiarz w 1936 roku pełnił w Spółdzielni funkcję skarbnika, ale – jak można wnioskować z treści starych protokołów – już dwa lata później, w tajnym głosowaniu, został wybrany prezesem Rady Nadzorczej, składającej się z 9 członków oraz 3 zastępców. Do obowiązków Walentego należała m.in. kontrola majątku Spółdzielni i działań Zarządu, zawieranie umów z jego członkami oraz zatwierdzanie kontraktów zakupu nieruchomości.
Fragment protokołu Walnego Zebrania członków Spółdzielni Spożywców “SNOP” w Smołowej z dnia 20 marca 1938 roku, w którym odnotowano chęć wybudowania obiektu, w którym mieściłby się sklep oraz lokalna świetlica. Źródło: Archiwum Akt Nowych, Spółdzielnia Spożywców „Snop” w Smołowej /Smołowa/ – (woj. Wołyńskie, pow. Włodzimierz), sygn. 2/213/0/9/17189.
Od czasu utworzenia “SNOP-a”, aż do wybuchu wojny, przez organizację przewinęło się sporo nazwisk – późniejszych ofiar Rzezi Wołyńskiej lub przymusowych przesiedleńców. Zrzeszająca w 1933 roku 18 członków Spółdzielnia Spożywców, w ciągu kolejnych 5 lat powiększyła swoje grono do 46, goszcząc na walnych zebraniach także osoby spoza grupy.
W poniższej tabeli znajdują się nazwiska osób, widniejących w dokumentach, wraz z przypisanymi im funkcjami z lat 1936-1938 oraz miejscem ich zamieszkania, o ile takie dane znalazły się w protokołach zebrań:
| Imię i nazwisko | Rola w Spółdzielni | Zawód | Miejsce zamieszkania |
| Piotr Jóźwiak | kierownik Zarządu (od 1936); członek Rady Nadzorczej (od 1938) | rolnik | Bolesławówka |
| Walenty Winiarz | skarbnik (od 1936); Prezes Rady Nadzorczej (od 1938) | rolnik | Smołowa |
| Julian Mazurek | sekretarz (od 1936) | rolnik | Smołowa |
| Władysław Chomczyński | członek Rady Nadzorczej (od 1936); sekretarz (od 1938) | rolnik | kol. Smołowa |
| Jan Mikołajczyk | członek Rady Nadzorczej (od 1936); członek Rady Nadzorczej (od 1938) | rolnik | kol. Smołowa |
| Stanisław Mikołajczyk | członek Rady Nadzorczej (od 1938 | ? | ? |
| Antoni Jonak | członek Rady Nadzorczej (od 1936) | rolnik | kol. Smołowa |
| Władysław Sadło | członek Rady Nadzorczej (od 1936); skarbnik (od 1938) | rolnik | Bolesławówka |
| Jan Woźnica | członek Rady Nadzorczej (od 1936) | rolnik | Nowojanka |
| Jan Drozd | członek Rady Nadzorczej (od 1936) | rolnik | Smołowa |
| Józef Słomiany | członek Rady Nadzorczej (od 1936) | rolnik | Bolesławówka |
| Władysław Jezierski | członek Rady Nadzorczej (od 1936) | rolnik | Smołowa |
| Kazimierz Urbaniak | członek Rady Nadzorczej (od 1936) | rolnik | Smołowa |
| Marcela Michalska | członek zarządu (od 1938) | ? | kol. Smołowa |
| Mitrofan Trociuk | członek zarządu (od 1938) | ? | kol. Smołowa |
| Wawrzyniec Skiendzier | kierownik Zarządu (od 1938) | ? | ? |
| Eugenia Cieniakowa | członek Rady Nadzorczej (od 1938) | ? | ? |
| Stanisław Staniszewski | członek Rady Nadzorczej (od 1938 | ? | ? |
| Stanisław Płoński | członek Rady Nadzorczej (od 1938 | ? | ? |
Magdalena Pochrząszcz
kontakt: magda.pe@poczta.onet.pl
Absolwentka kulturoznawstwa, graficzka i pasjonatka genealogii, niestrudzenie badająca historię swojej rodziny.
Inne opowieści Magdaleny znajdą Państwo tu: Mikrohistorie – rodzina Winiarz i Makara.