Kozaki koło Złoczowa, poniedziałek 13 lipca 1942 roku

Na fotografii wykonanej w poniedziałek 13 lipca 1942 roku przed kościołem parafialnym na Kozakach uwieczniono 34 osoby z Kozaków i okolic. Nie znamy niestety wszystkich losów, opowiemy zatem o kilku postaciach z tego ujęcia.

1942, 13 lipiec, Kozaki przed kościołem, 2. Helena Wąsowicz z domu Stojanowska 5. Maria Pańczyszyn z domu Kłak 6. Krzywonos? 7. Anna Stojanowska córka Tekli, po mężu Kłak 8. Janka Pańczyszyn po mężu Stojanowska 9. Maria Wydra po mężu Wesołowska, 10. Maria Pełech z domu Stojanowska 11. Emilia Wilk z domu Stojanowska córka Michała i Marii 12. Janina Ferensowicz 13. Emilia Głowiak po mężu Wilk 14. Marcela Krzywonos, 16. Aniela Stojanowska córka Kazimierza, 20. (lub 17?) Aniela Partoła? 21. Józefa Wilk, 22. Józefa Wilk, 23. Aniela Malinowska- po mężu Stojanowska (jej męża Jakuba zabił pas w czasie żniw – mieli syna Zbigniewa, Aniela z synem została na Kozakowej Górze), 24. Stefania Pańczyszyn 25. Tytus Stojanowski, organista, syn Antoniego i Marii, 26. Maria Szafrańska z domu Wilk (mówiono na nią Maryna Wyłyka bo była wysoka) 27. Hanna z domu Wilk zamężna Czerniecka 28. Aniela Stojanowska córka Jana i Katarzyny. 29. Maria Stojanowska po mężu Stojanowska córka Jana i Katarzyny, 30. Aniela Jurcan po mężu Strzesak. 31. ks. Michał Krall, 32. ks. Józef Ferensowicz syn Karola. 33. Irena Wilk po mężu Fronczak Zbiory Bożena Pańczyszyn Gorzów Wlkp. 34. Mariola Stojanowska córka Rozalii i Tytusa. Zbiory Bożena Pańczyszyn Gorzów Wlkp.

Oznaczona numerem 28 Aniela Stojanowska (ur. 1920) dziś ma 98 lat, mieszka w Białczu i jest porucznikiem Wojska Polskiego. A w czasie gdy była robiona fotografia była już, pod pseudonimem Jadwiga, zaprzysiężona jako szeregowy żołnierz Armii Krajowej. W jej domu rodzinnym na Kozakach była placówka AK i skład broni (dom stał na brzegu wsi od strony Wapnicy). Narzeczonym Anieli (późniejszym mężem) był Władysław Stojanowski (1917-2009) – żołnierz (pseudonim Róg i Bolek) oddziału dywersyjnego X5 Armii Krajowej Obwód Złoczów.

Obok Anieli stoi jej przyjaciółka Hanna Wilk (nr 27, po mężu Czerniecka, ur. 1920 – zm. 2011). Rodzina Wilków była, wspólnie z rodziną Kozaków założycielem wsi Kozaki – mieszkali tu od kilku stuleci. Hanna, która także była żołnierzem Armii Krajowej, 16 marca 1944 roku uczestniczyła w konspiracyjnym spotkaniu w domu Macieja Stojanowskiego, gdy żołnierze Dywizji SS Galicja zaatakowali Kozaki by zgładzić Polaków. To tam grupa młodych ludzi rozpoczęła obronę, dzięki czemu powstrzymano zajęcie i spalenie wsi do czasu przybycia posiłków. Hanna dożyła sędziwego wieku (91 lat) w Gorzowie Wlkp.

Młoda dziewczyna oznaczona numerem 23 to Aniela z Malinowskich, córka Szymona (1920-1984) – z rodu od kilku wieków mieszkających na Kozakowej Górze. Niedługo po wykonaniu fotografii musiała wyjść za mąż, gdyż 24 kwietnia 1944 roku urodziła syna Zbigniewa. Mąż Anieli – Jakub Stojanowski, wcielony do wojska, po zakończeniu wojny zamieszkał w Pyrzanach i planował zabrać swą rodzinę do Polski. Zginął jednak w czasie żniw w Pyrzanach zabił go pas transmisyjny młockarni. Wdowa z małym Zbigniewem, bojąc się dalekiej podróży na Zachód, w nieznane, zdecydowała się pozostać na Kozakowej Górze. Była to jedna z niewielu polskich rodzin pozostałych na Zazulach. Aniela spoczywa na cmentarzu na Kozakach.

Numer 31 wskazuje legendarnego księdza Michała Kralla kapłana niezwykłej odwagi. W 1920 roku po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej w obliczu zbliżającego się frontu pozostał na wikariacie w Stojanowie jako jedyny kapłan w powiecie. Był to wielki akt męstwa, gdyż bolszewicy zawsze mordowali księży. W marcu 1944 roku także nie pozostawił parafian, ale świadomy zagrożenia wrócił na Kozaki atakowane przez żołnierzy SS Galicja. Konsekwencją skutecznej polskiej obrony była rewizja we wsi w poszukiwaniu broni. Niemcy spędzili wszystkich mieszkańców Kozaków do kościoła i planowali egzekucję. Proboszcz Michał Krall, świetnie znający język niemiecki, po długich negocjacjach z Niemcami obronił parafian przed kaźnią. 29 czerwca 1945 roku wyjechał wraz z parafianami na ziemie zachodnie – do Pyrzan, gdzie zorganizował placówkę duszpasterską. Zmarł w 1962 roku i spoczywa na cmentarzu w Pyrzanach.

Numer 32 to urodzony na Amrozach ks. Józef Ferensowicz (1915-1999). W 1939 roku w lwowskiej katedrze wyświęcony na księdza, w czasie wojny pełnił posługę w Stanisławowie. Po wojnie wikariusz i katecheta w Witnicy, potem dyrektor Małego Seminarium Duchownego w Słupsku, pracownik Kurii Diecezjalnej w Gorzowie Wlkp. i proboszcz w Zbąszynku.

Liczbą 25 oznaczono Tytusa Stojanowskiego (1914-1997), absolwenta dyplomowanej Szkoły Organistów Józefa Jakubowskiego w Złoczowie. Żołnierza z orkiestry 22 Pułku Ułanów Podkarpackich w Brodach i organistę kościoła w Gołogórach i Kozakach. Tytus brał udział w wojnie obronnej 1939 roku, a w czasie wojny był na banderowskiej liście celów do likwidacji. W 1945 roku osiadł z żoną w Pyrzanach i pełnił przez kolejne 50 lat, do 1995 roku, funkcję organisty w miejscowym kościele.

W tle widzimy nieostro mur kościoła na Kozakach z obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej, wiszącym nad grobem arcybiskupa Karola Hryniewickiego. Obraz ten pozostał na ścianie kościoła gdy Polacy w 1945 roku wyjechali. Sowieci przestrzelili go w kilku miejscach – służył za tarczę strzelniczą. Obraz uratowała Ukrainka Rozalia Łemczuk córka Stefana, ur. 1.01.1902 – zm. 23.12.1986, przesiedlona z Korytnik z Polski, na Kozaki), która ukryła obraz i przechowała go do lat 90. XX wieku, gdy nastał kres zbrodniczego radzieckiego państwa. Przekazała go Polakom w Złoczowie i od tamtej pory raz w roku na jesień jedzie na Kozaki pielgrzymka z obrazem, by Matka Boska Ostrobramska choć na chwilę znalazła się w miejscu, gdzie spoczywa jej wierny syn – biskup wileński Karol Hryniewicki.

Prezentowane zdjęcie jest przechowywane w zbiorach kilku rodzin pochodzących z Kozaków-Zazul. W naszych cyfrowych zbiorach – zeskanowane w wysokiej rozdzielczości znajdą je Państwo tu:

LESIUK ANTONINA CÓRKA KAROLA (1922-2011) KOZAKI -> PYRZANY 

KŁAK SZCZEPAN SYN WOJCIECHA (1895-1978) KOZAKI -> PYRZANY

inny wariant:

KOZAK MARIA CÓRKA JANA (1911-2009). KOZAKI -> BIAŁCZ 

Bogusław Mykietów, Zielona Góra, e-mail: aka@mykietow.pl