Ta niewielka wieś pod Złoczowem skrywa wiele tajemnic. Opowieści o znajdowanych tu kościach biblijnych olbrzymów czy pochowanej z wielkim skarbem na jednym ze wzgórz tatarskiej księżniczce to zaledwie część legend związanych z tym miejscem na Podolu. Tropem kolejnej tajemnicy tej osady podążył dziennikarz radiowy Cezary Galek…
Podlipce. Góra Tatarka. Według miejscowych przekazów chan Tatarów pochował tam swą żonę ukrywając przy niej wielki skarb. Do dziś nie został odnaleziony.
KOMUNIKAT: pisząc ten tekst z 2023 roku zacytowałem różne internetowe źródła, które niestety zawierają nieprawdziwe a także niepełne informacje m.in. o Marianie Słoneckim czy Podlipcach. Ponieważ wiele kolejnych tekstów publicystycznych zostało napisanych na podstawie mojego materiału (często bez refleksji, na zasadzie kopiuj-wklej) – przestrzegam przed powielaniem zawartych tu nieścisłości. Dotarliśmy do archiwaliów, które wiele spraw wyjaśniają i prostują – wszystkie nowe materiały i ustalenia zostaną opublikowane w 2025 roku w książce: Od Chusty św. Weroniki do Ołtarza Wita Stwosza. Profesor Marian Słonecki (1886-1969) – malarz i konserwator (A. Dereszowska z zespołem: B. Mykietów, M. Śliwka, B. Woźniak)
Przed premierą reportażu na antenie Radia Zachód (wielkanocna niedziela, 9 kwietnia 2023 po godzinie 9) warto zapoznać się z dziejami tej kresowej osady.
Kto sięgnie do Wikipedii, znajdzie tam taką informację:
Podlipce (ukr. Підлипці) – wieś w obwodzie lwowskim, w rejonie złoczowskim na Ukrainie. W II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Podlipce w powiecie złoczowskim województwa tarnopolskiego. Na podstawie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Podlipce to wieś w powiecie złoczowskim, położona 13 km na południowy-wschód od sądu powiatowego i urzędu tel. w Złoczowie. Wieś prawa wołoskiego, położona była na początku XVI wieku w ziemi lwowskiej województwa ruskiego.
Uzupełniając notę cytowanej Wikipedii dodajmy, że Podlipce (Podlibcze) z przysiółkiem Czułażyna (Czolazyn) wymieniono w sporządzonym w Krakowie na Sejmie generalnym 3 lutego 1532 roku dokumencie zatytułowanym: Stanisław Sienieński oddaje tytułem donacji Złoczów wraz z kluczem wsi przynależnych doń Andrzejowi z Górki. Zob. Ł. Charewiczowa, Dzieje miasta Złoczowa, Złoczów 1929, s. 116.
Źródeł o Podlipcach z czasów Rzeczpospolitej szlacheckiej jest wiele, ale są one rozproszone w dokumentach traktujących o większych miejscowościach – np. w inwentarzu dóbr złoczowskich i pomorzańskich sporządzonym w 1715 roku, odnotowano pasiekę podlipiecką [2 x 3 pułbeczki, na zimę zostawiono 2 x 60 rodzin (?) pszczół]. Zob. K. Kossarzecki, Źródła do dziejów Sobieskich z Archiwum w Mińsku i zbiorów francuskich. Materiały do dziejów rezydencji Tom VII , Warszawa 2012, s. 128.
W księdze wizytacji cerkwi dekanatu złoczowskiego z 1762 roku znajdujemy opis podlipieckiej cerkwi i jej wyposażenia. Wspomniano, że nową cerkiew ufundował rotmistrz Józef Szczawiński (prawdopodobnie chodzi o Józefa Szczawińskiego ze Szczawina Małego herbu Prawdzic ur. ok. 1660 roku). Jednakże z innych źródeł wiemy, że cerkiew pochodzi z roku 1671. Być może odnowiono ją w XVIII wieku staraniem Szczawińskiego. O starszej proweniencji świątyni świadczy też fakt, że w opisie wizytacyjnym z 1762 roku odnotowano obecność metryk: chrztów od 1689, ślubów od 1694 i pogrzebów od 1740.
Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. W. Stefanyka. Oddział Rękopisów, Zespół (fond) 9, ZBIÓR RĘKOPISÓW RÓŻNEJ PROWENIENCJI 135. Księga wizytacji cerkwi złoczowskiego i białokamienieckiego dekanatów. 1762.
Podlipce, cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła zbudowana w 1671 roku, fot. z 2020 r.
Warto też zapoznać się z pełnym opisem osady zamieszczonym we wspomnianym VIII tomie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 1887 (s. 426 i 427):
Podlipce rus. Pidłypci 1. wś, pow. złoczowski, 13 klm. na płd. wschód od sądu pow. i urz. tel. w Złoczowie, 3 klm. od st. kol. i urz. poczt. w Płuchowie. Na płn. leży Trościaniec Mały, na płd. wschód Iwaczów, na wschód Wołczkowce, na płd. Płuchów, na zach. Łuka.
Złoczów – Podlipce. Mapa z 1855 roku.
Przez wieś idzie główny dział wodny między dorzeczem Dniestru a Wisły. Do dorzecza Wisły należy zach. część wsi za pośrednictwem Złoczówki dopływu Bugu. Potok ten dotyka płd. zach. granicy wsi a z obszaru wiejskiego zabiera pot. Bużek Mały, powstający z kilku źródeł w środku obszaru. Wschodnią część obszaru przepływa jedno z ramion Strypy, t. zw. Główna Strypa, wchodząca tu od płn. z Iwaczowa a płynąca na płd. do Płuchowa.
Przeważna część zabudowań wiejskich leży w środku obszaru (cerkiew 353 mt). Jedna część wsi zwie się Pod lasem, druga Na górze Na hori. Na płd. od głównej części wsi leży karczma Potrzeba, a na płd. od niej grupa domów Serwatka. Na płd. od wsi leży grupa domów Czułażyna a na płn. zach. od niej, wśród lasu, zajmującego płn. zach. część obszaru, grupa domów Buczyna. Na krańcu zach., moczarzystym, leży na granicy Łuki grupa domów Na Kierzkowej. Jedna osada zwie się Babiczowa Kopań. Na płn. wsch. wznosi się wzgórze Mohiła do 417 mt. znak triang.
Podlipce. Mapa z 1855 roku.
Własn. większa Konstantego Tretera ma roli or. 383, łąk i ogr. 64, past. 57, lasu 539; wł. mn. roli or. 1141, łąk i ogr. 249, past. 64, lasu 5 mr. W 1880 r. było 143 dm., 747 mk. w gminie, 9 dm. , 79 mk. na obsz. dworskim z fol. Podlipce Januszczowskie i Podlipce Morawskie. Co do wyznania jest 180 rz. kat. , 606 gr. kat., 40 izrael; 204 Polaków, 622 Rusinów. Par. rzym. kat. w Złoczowie, gr. kat. w miejscu, dek. złoczowski. We wsi jest cerkiew p. w. św. Michała.
Gleba częścią czarnoziemna, glinka, piasek i romusz. Chów bydła i sadownictwo zaniedbane; pszczelnictwem zajmuje się kilku gospodarzy. Mieszkańcy trudnią się obok rolnictwa tkactwem, szewstwem i kołodziejstwem. We wsi jest szkoła filialna od 1856 r. z językiem wykładowym ruskim.
Podanie ludu głosi o napadzie Tatarów i zupełnem zniszczeniu pierwotnej osady, leżącej na płd. od wsi dzisiejszej. Mieszkańcy dawnej osady mieli się schronić w lasach, a wykarczowawszy część tychże, założyli wieś dzisiejszą. Przy rozszerzaniu dworu, leżącego na zach. stronie wsi, pod lasem, skopano ścianę wzgórza i odkryto dwa grobowce, w których znaleziono kości i dwie strzałki zębiaste z krzemienia. Na Czułażynie znaleziono przy karczowaniu wiele kości ludzkich, a przy nich narzędzia kamienne. Na górze od granicy trościanieckiej jest większa mogiła znak triang a przy niej ślady mogiłek mniejszych, dziś zaoranych.
Kirkor, badając tę okolicę w r. 1881, znalazł na niwie zwanej Łoskotów ogromną płytę kamienną, pokrywającą grób. Płyta miała długości 222 ctm. , szerokości 111 ctm. , grubości 22 ctm. Na głębokości 50 ctm. pod poziomem leżał szkielet, przy którym jednak że nic nie było. Nóż krzemienny i strzałę, znalezione w P. , złożył p. Treter w muzeum akademii krakowskiej i w muzeum Ossolińskich.
Adam Honory Kirkor nie był pierwszym, który prowadził w Podlipcach badania. Kilka lat przed nim rekonesansu dokonali tu dwaj lwowianie. 15 lipca 1875 roku dziennikarz i miłośnik „starożytności” Franciszek Ksawery Martynowski wraz z profesorem seminarium nauczycielskiego we Lwowie Maksymilianem Kawczyńskim wybrali się do Trościańca Małego aby rozkopać stare cmentarzysko. Odwiedzili też pobliskie Podlipce, a wynikami przeprowadzonych wówczas badań archeologicznych podzielili się z czytelnikami Gazety Lwowskiej.
Będąc w Trościańcu, niepodobna pominąć wsi Podlipce o dwie mile drogi od naszych mogił leżącej. Rozciąga się ona w dolinie pomiędzy kredowo-wapiennemi wzgórzami. W niej to na folwarku, przy plantowaniu pagórka natrafiono na duży grób pogański, złożony z płyt wapiennych, w którym znajdywały się dwa szkielety ludzkie.
Niedaleko tego grobu, również przy plantowaniu pagórka znaleziono trzy prześliczne piłki kamienne a właściwie z rogowca wykute. Mają one kształt sierpa o małem wgięciu – są obrobione przez drobne łupanie, a na krawędziach ostrz widzimy wykute drobne i dosyć ostre ząbki, służące do rżnięcia przedmiotu.
Zob. F. K. Martynowski, Cmentarzysko pogańskie w Trościańcu. Notatka archeologiczna, w: Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek do Gazety Lwowskiej. 1875 R. 3 nr 8, s. 756-766.
W materiałach zachowanych po dokumentaliście dziejów Galicji Antonim Schneiderze, który pracował nad Encyklopedią Krajoznawstwa Galicji, znajdujemy nawet rysunek odnalezionych kamiennych narzędzi.
Piłki krzemienne i sierpy znachodzone w okolicy Złoczowa. Zespół (fond) 144, VI. Teki Antoniego Schneidera, cz. V. Zbiór materiałów dotyczących zabytków archeologicznych Galicji i ogólnych zagadnień archeologii, 11. Materiały dotyczące zabytków archeologicznych w Galicji, Lit. Ko-Ku., skan 311 , Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka NAN Ukrainy. Oddział rękopisów.
Notatki Schneidera:
Podlipce znachodzą się tu groby pogańskie na południowej pochyłości płaskowzgórza tędy przechodzącego Łoskotowa – przy rozszerzeniu dworu w tem miejscu natrafiono na kościotrupy przy których znalazły się narzędzia krzemienne bardzo dobrze zachowane. Mogiła A Koło niei mogiłki poniszczone. [dopisek na górze:] Na Czulazynie (Czulażyna) znachodzono kości ludzkie i narzędzia krzemienne – także na przedzialach czerepki z popielnic i Łoskotowie.
Podlipce – nóż krzemienny w zbiorze Akad. Umiejętn. (...) Inne 3 noże znalezione w grobie obok Kosewtrzepow (?) posiadał właść Treter – od którego wziąłem jeden – drugi z pięknego Hornsteinu zabrał martynowski 1875 – mogiłki poniszczone.
Wypisy pochodzą z zachowanych we Lwowskiej Naukowej Bibliotece im. W. Stefanyka rękopisów Schneidera. Zobacz też: 193 lata temu niedaleko Złoczowa urodził się Antoni Schneider – protoplasta poszukiwaczy skarbów, hobbystów i krajoznawców…
Kilka lat później, w 1881 roku, okolice Złoczowa odwiedził znany archeolog Adam Honory Kirkor.
Badania moje rozpocząłem w Podlipcach (własność p. Tretera), niedaleko Złoczowa. Tu na niwie zwanej Łoskotów ogromna płyta kamienna przykrywała grób. Płyta ta miała długości 222 c., szerokości 111, grubość jej 22. Na głębokości 50 c. pod poziomem leżał szkielet. Nic przy nim nie znaleziono.
Zob. Sprawozdanie i wykaz zabytków złożonych w Akademii Umiejetności z wycieczki archeologicznej w roku 1881 przez A. H. Kirkora, w: Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, t. 6, Kraków 1882, s. 21.
W 1885 roku pisał też o Podlipcach Bronisław Sokalski, ale powtórzył on jedynie wcześniej zasłyszane informacje: We dworze odkryto dwa grobowce ułożone z kamyków, w których znaleziono kości i dwie strzałki zębiaste z krzemienia. Zob. B. Sokalski, Okrąg szkolny złoczowski, Złoczów 1885, Podlipce – s. 161.
Z zachowanych zeznań podatkowych wiemy, że w 1853 roku, właścicielem części Podlipiec był Florian Morawski (dwór). Gminą podatkową dla Podlipiec była wówczas Łuka. Ta część wsi została sprzedana w 1900 roku.
Siedmiu włościan z Denysowa kupuje folwark Podlipce morawskie w Złoczowskiem, obszaru 497 1/2 morga za cenę75 000 zł. Nabywcy zaciągnęli 30.000 zł. pożyczki, resztę zapłacili gotówką. KURJER LWOWSKI (dodatek), 1900.
Anatol Czekinda, historyk i regionalista ze Złoczowa, zwrócił uwagę na to, że przez krótki okres w Podlipcach mieszkał bardzo popularny w swej epoce polski literat, określany ostatnim wielkim poetą romantyzmu, Kornel Ujejski herbu Drużyna (1823-1897). W podlipieckim dworze pisał nowe utwory, korespondował, przyjmował gości – innych literatów.
O jednym ze spotkań w Podlipcach, w grudniu 1855 roku, poeta i dramaturg Mieczysław Romanowski, tak pisał do siostry.
Kochany Kornel uzdrowił mię do reszty. Co ty na to powiesz, że u takiego psalmisty jak Kornel, spiliśmy się trzy razy „ad non sunt”, nie wyjąwszy i jego samego; dość powiedzieć, że w 6-ciu wypiliśmy w przeciągu kilku dni 162 butelek wina (…). Czytałem moje prace Kornelowi – pochwalił je.
Najbardziej znanym utworem Ujejskiego jest pieśń Chorał z 1846 roku. Owa pieśń spopularyzowana w czasie Wiosny Ludów, stała się później nieoficjalnym hymnem powstania styczniowego.
Z dymem pożarów, z kurzem krwi bratniej, Do Ciebie, Panie, bije ten głos, Skarga to straszna, jęk to ostatni, Od takich modłów bieleje włos…
We wspomnianym powstaniu przeciw Rosji, zginął autor listu, przyjaciel Ujejskiego, wówczas już kapitan Mieczysław Romanowski herbu Bożawola (1833-1863). Poległ trafiony rosyjskim pociskiem w czoło osłaniając odwrót oddziału „Lelewela” pod Józefowem.
Wiemy też, że w Podlipcach, w zbiorach Kornela Ujejskiego znajdowały się rękopisy utworów naszego narodowego wieszcza Juliusza Słowackiego.
Informacja, którą w formie przypuszczenia przekazał J. G. Pawlikowski, jakoby autograf rapsodu I poematu wydrukowanego w r. 1847 był najpierw własnością Kornela Ujejskiego, a darowany później Mieczysławowi Pawlikowskiemu, pomnożył ostatecznie zbiory Leopolda Méyeta, znajduje potwierdzenie w 2 kartach, które stanowią niezbite świadectwo tożsamości ich pierwotnego posiadacza. Na lewym marginesie pierwszej z nich widoczna jest charakterystyczna dedykacja: „Mieczysławowi Pawlikowskiemu na pamiątkę miłych jego odwiedzin w Podlipcach ofiaruje K. Ujejski”. Ćwiartka ta znalazła się później wśród rękopisów Ossolineum i oznaczona jest obecnie w tece 4807 z numerem porządkowym 57. Zawiera ona 4 ostatnie wiersze strofy XXIX i pełne oktawy XXX—XXXIV pieśni III. W tym samym mniej więcej czasie Ujejski wyłączył z obszerniejszego pliku drugą, sąsiednią kartę, zawierała bowiem ciąg dalszy tej samej pieśni, tj. strofę XXXV i następne, i umieścił na niej podobną w sformułowaniu dedykację: „Mieczysławowi Romanowskiemu na pamiątkę miłych chwil spędzonych w jego towarzystwie w Podlipcach ofiaruje K. Ujejski”. Nie wydaje się, aby tylko te 2 karty stały się jego własnością; z Paryża przywiózł z pewnością cały autograf rapsodu I.
Za: Władysław Floryan, Tropami autografów Juliusza Słowackiego, w: Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 66/3, 1975, s. 174.
Na wsi dworek lub pojedyncze pokoje do wynajęcia. Okolica górska, urocze widoki, las spacerowy ze źródłem. Blisko koleji, gościńca, miasta. Mięso, jarzyny, nabiał w miejscu. Zarząd dóbr Podlipce poczta Płuchów. KURJER LWOWSKI, 1896.
Według spisu z 1890 roku ludność wsi Podlipce wynosiła 885 osób, a właścicielem tabularnym był Roman Treter.
J. Bigo, Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicji, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju, Lwów 1897, s. 147.
Warto zatrzymać się przy wymienionym właścicielu wsi – Romanie Treterze.
Rodzina ta była nobilitowana w 1676 roku, za rządów urodzonego w pobliskim Olesku króla Jana III Sobieskiego.
Nobilitacye Urodzonych Treterów- Konstytucje Sejmu Krakowskiego za Iana III R.P. 1676. Prawa, konstytucye i przywileie Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego y wszystkich Prowincyi należących: na walnych Seymiech Koronnych od Seymu Wiślickiego Roku Pańskiego 1347 aż do ostatniego seymu uchwalone. Vol. 5: ab anno 1669 ad annum 1697; acta reipublicae continens, Warszawa 1738, s. 406.
Herbarz polski Kaspra Niesieckiego, T. 9, Lipsk 1842, s. 119. Konstanty to zapewne mąż wymienionej w spisie dusz parafii Zazule Kozaki, Marii Jadwigi Anny Januszowskiej, ojciec Romana Konstantyna.
Poszukuję nasienia Esparcety, Seradeli, Łubinu, Podlipce januszowskie poczta Płuchów. Agrestu 500 krzaków, Porzeczek 200 krzaków po 8 ct., Porzeczki olbrzymie po 25 ct. sprzedaje Zarząd dóbr Podlipce januszowskie poczta Płuchów. KURJER LWOWSKI, 1897.
Jak widzimy, część Podlipiec zwana była Januszowskimi, właśnie od nazwiska właścicieli. Treterowie wżenili się do tej rodziny i własność ziemska przeszła w ich posiadanie.
Pod numerem Podlipce Januszowskie 85 około roku 1910 mieszkali:
Wp. (Wielmożny Pan) Treter Roman Konstantyn dwojga imion, właściciel dóbr, łac., ur. 16.11.1869, ślub Częstochowa 9.05.1908. Żona: Filomena nata Kassala, córka śp. Karola i Maryi Różyckiej, ur. Lwów około 1886, we Lwowie. Matka właściciela dóbr: WP. Januszowska Marya Jadwiga Anna trojga imion, wdowa po śp. Konstantym Treterze, łac, we Lwowie.
Cegielnia i fabryka drenów tanio do wydzierżawienia, popyt wielki, do Złoczowa odbudowywującego się po pożarze. Zarząd dóbr Podlipce o. p. Płuchów. KURJER LWOWSKI, 1904.
Podlipce liczyły ok. 1900-1910 r. 1020 mieszkańców, w tym przynależnych do obrządku greckokatolickiego 700, do obrządku rzymskokatolickiego 280. Żydów było 40.
Zob. Bogusław Mykietów, Status animarum – spis familij obrządku łacińskiego parafii Zazule–Kozaki. 1905-1922. Amrozy, Iwaczów, Kozaki, Kozakowa Góra, Łuka, Monastyrek, Obertasów, Podlipce, Trościaniec Mały, Zazule, Zielona Góra 2017.
Inż. Arch. Stefan de Lubomir Treter, ur. 15 III 1864 w Podlipcach. Pow. Złoczów. W majątku moich Rodziców obok Płuchowa. Zdjęcie z dnia 27 XII 1942 roku.
Przed pierwszą wojną światową przyrost naturalny ludności w Podlipcach wynosił 19,94%, (dla porównania w Łuce 16,84%, na Zazulach 20,11% a w sąsiednim Trościańcu aż 31,8%). Za: Polska Gazeta Kresowa, nr 13, Złoczów 8.05.1914 r.
Gmina Podlipce była też jedną z najbardziej zaludnionych gmin – przypadało tam 84 mieszkańców na kilometr kwadratowy. Łuka miała wówczas 43 mieszkańców na km2, Trościaniec Mały 58, Strutyn 63, Zarwanica 86, a Bieniów 95. Za: Polska Gazeta Kresowa, nr 11, Złoczów 24.04.1914 r.
Cerkiew w Podlipcach, zapewne kolejna, zważywszy na częste najazdy tatarskie i tureckie, została jak wspominałem zbudowana w 1671 roku. Młodszą historię ma kaplica rzymskokatolicka. Zbudowano ją i wyświęcono w 1909 roku, zaś w 1910 roku wspólnota podlipiecka weszła w skład łacińskiej parafii Zazule-Kozaki. Świątynia powstała przy znacznej pomocy finansowej arcybiskupa Karola Hryniewieckiego, który wówczas rezydował na Kozakach.
Dwór, cerkiew i kościółek łaciński w Podlipcach – mapa z 1934 roku.
W 50-lecie kapłaństwa abp. Hryniewieckiego, w 1917 roku, papież Benedykt XV przesłał depeszę gratulacyjną, zaś arcybiskup Józef Bilczewski pisał:
W imieniu własnem i archidiecezji przesłałem na dzień jubileuszu, bawiącemu w swem ustroniu w Zazulach pod Złoczowem J. E. X. Arcybiskupowi następujące pismo: Ekscelencjo, Czcinajgodniejszy Arcypasterzu! Pozwolił Ci Bóg, Najczcigodniejszy Nestorze episkopatu polskiego, dożyć radosnej chwili złotych godów kapłańskich. (...) Pasterz Dobry, poświęciłeś zdrowie, wolność swoją ku obronie ukochanej Litwy. Oswobodzony z wygnania, Biskup-Wyznawca, miałeś już prawo do odpoczynku po latach męczeństwa. Tyś jednak w gorącem twem sercu obrał dalszą służbę, pracę. Szczególnie archidiecezja nasza obok wileńskiej najwięcej ma Ci do zawdzięczenia. Nie podobna tu wyliczyć wszystkich dobrodziejstw, których od Ciebie doznała. Wspomnę tylko, że Zazule-Kozaki winne Ci powstanie parafji, kościoła, plebanji, szkoły, ochronki. Znacznemi ofiarami dopomogłeś do wystawienia świątyń w Kniażem, Podlipcach, Pustomytach. Od ust sobie odejmowałeś, żeby móc wspierać każdą dobrą sprawę publiczną, narodową. (...) Ze czcią i pokorą chylę z całą archidiecezją czoło i serce – i proszę o święte błogosławieństwo.(...)
Za: Arcybiskup Józef Bilczewski, Listy pasterskie, odezwy, kazania i mowy okolicznościowe, Tom III, Lwów 1924, s. 419-420.
Z 1917 roku, jak się wkrótce okaże, ostatniego roku wielkiej wojny, zachowało się kilka fotografii Podlipiec wykonanych przez niemieckich żołnierzy.
1917 r. Dwie mało wyraźne panoramy wsi Podlipce.
Podlipce. Kaplica kościoła łacińskiego w 1917 roku. Po prawej stronie świątyni widoczne namioty wojskowe.
Podlipce. Dawna kaplica kościoła łacińskiego, obecnie cerkiew w 2020 roku.
Podlipce ok. 1917, Na odwrocie napis: Unser Hauptverbandsplatz in Podlipce. Im hintergrund das weisse Haus am weitesten recht unser Wohnhaus mit Geschaftszimmer. Odczytanie i tłumaczenie dr Alina Polak: Nasz główny plac, na którym opatrywano rannych, w Podlipcach. W tle biały dom z samego prawa, to nasz dom mieszkalny, w którym też było biuro.
Na publikowanych w czasie pierwszej wojny listach strat znajdujemy mieszkańców Podlipiec m.in.: ułan 3 eskadronu złoczowskiego 13 pułku Michał Jarosz, ur. 1887 (jeniec w Rosji, 1915); strzelec Piotr Lewandowski, ur. 1888 (szpital, 1914); kanonier Karol Baryła, ur. 1882 (1914); Józef Smal, ur. 1892 (szpital 1915); ułan Jan Gorczekowski, ur. 1890 (tyfus, 1915); Grzegorz Bałuszewski, ur. 1896 (zmarł 1918); Leon Sokolski, ur. 1870 (jeniec we Włoszech 1918); Jakub Iwaszko, ur. 1890 (szpital 1915); Jan Kozioł, ur. 1871 (szpital 1914); Eliasz Borowiecki, ur. 1888 (zaginiony 1915); Teodor Iwaszków, ur. 1879 (zaginiony 1917); Cyryl Małyj, ur. 1884 (jeniec w Rosji 1916); Mikołaj Puszka, ur. 1879 (zginął w 1915); Dymitr Lewandowski, ur. 1891 (zaginął 1915); Jan Werbycki, ur. 1889 (jeniec w Rosji 1915); Paweł Myśko, ur. 1881 (jeniec w Rosji 1915); Wasyl Buńko (zaginiony 1915); Hryńko (Grzegorz) Iwaszków, ur. 1895 (zginął w 1915); Iwan (Jan) Iwaszko, ur. 1875, pracownik cywilny (szpital 1815); Mikołaj Jaroszewski, ur. 1895 (zaginiony 1916); Sylwester Szklanowski, ur. 1892 (zaginiony 1916); Aleksander Iwaszków, ur. 1887 (zaginiony 1915); Piotr Karpyn, ur. 1888 (zaginiony 1915); Grzegorz Dudar, ur. 1885 (jeniec w Serbii 1915); Denys Lewandowski, ur. 1893 (jeniec w Serbii 1915); Jan Muzyka, ur. 1892 (jeniec w Rosji 1915); Aleksander Wilk, ur. 1882 (jeniec w Rosji 1915).
Warto odnotować fakt, że przed 1922 rokiem, w podlipieckiej łacińskiej kaplicy posługiwał ks. Jan Stepa (1892-1959), późniejszy wykładowca, dziekan i członek Senatu Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. A od 1946 roku biskup tarnowski.
W odrodzonej Polsce, 30 września 1921 roku sporządzono pierwszy powszechny spis ludności. W Podlipcach odnotowano 219 domów, 1106 Polaków i 21 Rusinów.
Kolejna znana nam fotografia pochodzi z 1935 roku. Dwa lata później mieszkańcy Podlipiec ufundowali dzwon o imieniu Karol. Miał on upamiętniać fundatora podlipieckiej świątyni.
Zob. Podlipce koło Złoczowa. Nieznana fotografia kaplicy filialnej parafii Zazule-Kozaki
Podlipce w 1930 roku: 1127 mieszkańców, właściciele ziemscy: Stan. Kostheim, meble plecione – fabryka: Oks. Onypko, wyszynk trunków: N. Hochman. Za: Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, 1930, Warszawa 1930.
Gdy Armia Czerwona wkroczyła do Podlipiec…
Był ciepły, lekko zamglony poranek 21 września 1939 roku, gdy na teren naszego majątku wkroczyło wojsko sowieckie. Trzy godziny wcześniej ze wsi wyjechał oddział wojska polskiego z Poznańskiego, wycofując się w kierunku Zaleszczyk. Niestety, wszyscy wpadli w zasadzkę. Wtargnąwszy do domu, Rosjanie rozpoczęli od rewizji w poszukiwaniu broni, niszcząc przy okazji wszystko, co wpadło im w ręce. Wiadomo, że w każdym dworze był sprzęt myśliwski, w tym także sztucery i dubeltówki. Hania, nasza pokojówka, gdy spostrzegła, że żołnierze szukają broni, ukryła całą myśliwską kolekcję w spiżarni za półkami z przetworami. Miejsce to na nasze szczęście przeszukiwał widocznie jakiś niespecjalnie bystry czy też gorliwy żołnierz, ponieważ niczego nie odkrył. Nie znalazłszy niczego, żołnierze urządzili na gazonie wielkie ognisko, do którego wrzucali cenne meble, obrazy i książki gromadzone od pokoleń w naszej bibliotece. Nie wiem, dlaczego z takim zapałem niszczyli dorobek naszej rodziny. Przecież nie musieli tego robić. Szukali broni, nie znaleźli jej, mogli odejść, zostawiając nas w spokoju. Niestety, jakaś wojenna histeria połączona z wpajaną przez lata nienawiścią kazały im niszczyć wszystko, co składało się na polską kulturę.
Ostatnim właścicielem majątku Podlipce był Stanisław Kostheim, który nie przeżył trudów wysiedlenia przez bolszewików do Kazachstanu.
Kończąc ten niepełny zarys dziejów wsi Podlipce pod Złoczowem, trzeba wspomnieć o losach Polaków, którzy po zakończeniu wojny musieli opuścić wieś. Trafili w różne miejsca Polski osadzonej w nowych granicach: osiedli w okolicach Zgorzelca, Stargardu Szczecińskiego i Kluczborka. Niektórzy trafili tu dopiero w 1957 roku (Legnica).
Nie znamy okoliczności wywiezienia wyposażenia kościółka w Podlipcach. Jedynym zachowanym zabytkiem stamtąd jest obraz odnaleziony w 2021 roku na strychu kościoła w Pyrzanach. Śladami tego kresowego artefaktu podążył Cezary Galek… Zapraszamy do wysłuchania reportażu w wielkanocną niedzielę 9 kwietnia 2023 r. po godzinie 9 na falach (lub stronie www) Radia Zachód.
Opr. Bogusław Mykietów, e-mail: aka@mykietow.pl
Wszelkie aktualizacje i uzupełnienia są mile widziane.
Wszystkie materiały dotyczące Podlipiec znajdują się tu: Podlipce koło Złoczowa, województwo tarnopolskie.
Archiwum wspomnień – cykl dokumentalnych reportaży radiowych Cezarego Galka
3 odpowiedzi na “O Podlipcach koło Złoczowa przed premierą reportażu o znalezisku z Pyrzan”
Możliwość komentowania została wyłączona.